ԱՆԻՖ. ներդրումային հնարավորությունները Հայաստանում և Արաբական Միացյալ Էմիրություններում
Եվրոպական Specialeurasia հարթակը ծավալուն վերլուծություն է հրապարակել Հայաստանի տնտեսական հնարավորությունների մասին։ Հոդվածի մի զգալի հատվածը նվիրված է ԱՆԻՖ-ի ծրագրերին եւ հատկապես Արաբական միացյալ էմիրությունների ընկերությունների հետ ռազմավարական համագործակցությանը։ Ներկայացնում ենք հոդվածի թարգմանությունը։ Անգլերեն տարբերակը՝ այս հղումով։
Աշխարհագրորեն կովկասյան տարածաշրջանում գնտվող Հայաստանը անկախությունից ի վեր փորձել է մանեւրել Լեռնային Ղարաբաղի և հարևան Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հետ հարաբերությունների հետ կապված խնդիրներով հագեցած արտաքին քաղաքականության և սոցիալական պայմանների, կենսակերպի բարելավմանն ու տնտեսական զարգացմանն ուղղված ներքին քաղաքական խնդիրների միջեւ։
Հարավային Կովկասում տեղի ունեցած վերջին իրադարձությունները միջազգային հանրության և լրատվամիջոցների ուշադրությունը գրավեցին Հայաստանի վրա՝ կապված Լեռնային Ղարաբաղի/Արցախի դեմ Բաքվի ռազմական գործողությունների հետ, որոնք ավարտվեցին Ստեփանակերտի կապիտուլյացիայով։
Եթե արտաքին քաղաքականության մեջ Երեւանը նախկինի պես ստիպված է փորձել կարգավորել հարաբերությունները Բաքվի հետ ՝ հույս ունենալով հասնել խաղաղության համաձայնագրի, որը կարող է երաշխավորել ազգային անվտանգությունը, եւ ձգտում է կարգավորել հարաբերությունները թուրքական իշխանությունների հետ, ապա ներքին քաղաքականության մեջ հիմնական նպատակներն են կայունության պահպանումը, տնտեսական զարգացման հեռանկարները և օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների ներգրավումը:
2022 թվականի հոկտեմբերին Special Eurasia-ի Երևան կատարած այցի ընթացքում Հայաստանի պետական հետաքրքրությունների ֆոնդի (ANIF) ներկայացուցիչների հետ քննարկել ենք ներդրումային հնարավորությունները և երկրի տնտեսական իրավիճակը։
Հայաստանի տնտեսական ցուցանիշների և ներդրումային շուկայի մեկ տարվա մոնիտորինգից հետո սույն զեկույցը կոչված է ընդգծելու ԱՆԻՖ-ի դերը Հայաստանի տնտեսական շուկա օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների ներգրավմանն աջակցելու և Արաբական Միացյալ Էմիրությունների նման զարգացող տնտեսության և ներդրողի հետ կապեր հաստատելու գործում:
ԱՆԻՖ և Արաբական Միացյալ Էմիրություններ. ընդհանուր տեղեկատվություն
2019 թվականին ստեղծված Հայաստանի պետական հետաքրքրությունների ֆոնդի (ԱՆԻՖ)-ի մանդատը ներառում է երկրի պետական ձեռնարկությունների կոնսոլիդացիայի և արդյունավետ վերահսկողության համար։ Հիմնադրամի հիմնական նպատակներն են խթանել արտահանման ընդլայնումը և խրախուսել ներդրումները Հայաստանում՝ դրանց ստեղծման փուլում նշանակալի նախագծերի համաֆինանսավորմամբ։
ԱՆԻՖ-ի ներկայացուցիչների հետ մեր հանդիպման ժամանակ նրանք ընդգծեցին, որ հիմնադրամի համապարփակ առաքելությունն է ամրապնդել Հայաստանի տնտեսական զարգացման ներուժը ՝ ձգտելով առանձնացնել և զարգացնել երկրի ներդրումային և գործարար հեռանկարները, ինչը, ի վերջո, փոխադարձ օգուտ կբերի Հայաստանին և նրա ներդրողներին:
Բոլոր շահագրգիռ կողմերի միջև վստահության ամրապնդումը և Հայաստանի մրցակցային առավելությունների համակողմանի ըմբռնումը պարտադիր նախադրյալներ են նրա տնտեսական և ներդրումային ներուժի բացահայտման համար:
ԱՆԻՖ-ի մասնակցությունը ռազմավարական նշանակություն ունեցող ձեռնարկությունների համատեղ ֆինանսավորմանը նպաստում է տնտեսության դիվերսիֆիկացմանը, ավելացնում է պետական ներդրումների արժեքը և ամրապնդում վստահությունը ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին ներդրողների շրջանում ՝ Հայաստանը ճանաչելի դարձնելով որպես վստահելի գործընկեր:
Յուրաքանչյուր նախագիծ հատուկ նախագծված է այնպես, որ օգուտ բերի բոլոր շահագրգիռ կողմերին, իսկ տնտեսական, սոցիալական և բնապահպանական կայունության հրամայականները խստորեն պահպանվում են:
2023 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Հայաստան-Արաբական Միացյալ Էմիրություններ գործարար համաժողովի ժամանակ ԱՆԻՖ-ը հայտարարեց, որ Հիմնադրամն էմիրաթական ընկերությունների հետ համատեղ իրականացնում է երկու ենթակառուցվածքային ծրագիր։
ԱՆԻՖ-ի գործադիր տնօրեն Դավիթ Փափազյանը մասնավորապես խոսել է Աբու Դաբիում տեղակայված Մասդար ընկերության հետ համատեղ 200 ՄՎտ հզորությամբ “Այգ-1” ֆոտովոլտային կայանի կառուցման մասին: Բացի այդ, Փափազյանը լրատվամիջոցներին հայտնել է, որ կողմերը քննարկում են 201 ՄՎտ ընդհանուր հզորությամբ “Այգ-2″՝ երկրորդ արևային էլեկտրակայանի կառուցման հարցը:
ԱՆԻՖ-ի գլխավոր տնօրենը խոսլ է նաեւ է Հայկական ազգային Ֆլայ Արնա ավիաընկերության հաջողված նախագիծի մասին, որն ԱՆԻՖ-ի և Էյր Արաբիա ընկերությունների խմբի միջեւ համագործակցության արդյունք է:
Ընկերությունը վերջերս հաջողությամբ անցել է IOSA շահագործման անվտանգության աուդիտ՝ դառնալով Հայաստանում IOSA անվտանգության վկայական ունեցող միակ կազմակերպությունը, ինչը մեծ նշանակություն ունի հայկական ավիացիայի համար։
Հայաստան. տնտեսական սցենար
Հայաստանն ունի մի քանի ուշագրավ ուժեղ կողմեր, որոնք կարող են նպաստել նրա տնտեսական հեռանկարներին։ Երկիրն ունի օգտակար հանածոների պաշարներ, այդ թվում՝ ոսկի, պղինձ, մոլիբդեն և ցինկ։ Բացի այդ, Հայաստանն ունի զգալի արժութային պահուստներ և համեմատաբար ճկուն փոխարժեք։ Երկիրը Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) անդամ է և ունի գործընկերության համաձայնագիր Եվրամիության (ԵՄ) հետ, որը թույլ է տալիս նրան ռազմավարական կարևոր դիրք զբաղեցնել տարածաշրջանային և միջազգային առևտրային ցանցերում։
Բացի այդ, Հայաստանը ցուցաբերում է բարեփոխումների պատրաստակամություն, հատկապես կոռուպցիայի, արդարադատության և մրցակցության ոլորտներում, ինչն արտացոլում է իր տնտեսական և իրավական բազայի ամրապնդման հանձնառությունը:
Սակայն Հայաստանը բախվում է որոշակի մարտահրավերների, որոնց արժե անդրադառնալ։ Երկիրը զգալի կախվածություն ունի օգտակար հանածոների արտահանումից, որը կազմում է ընդհանուր արտահանման 40% – ը և ՀՆԱ-ի 8% – ը՝ չնայած իր տնտեսական բազան դիվերսիֆիկացնելու շարունակական ջանքերին:
Բացի այդ, վառ արտահայտված է Հայաստանի կախվածությունը Ռուսաստանից ՝ ընդգրկելով անվտանգության, առևտրի, արտագնա աշխատուժի դրամական փոխանցումների և օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների ասպեկտները։ Բանկային համակարգը նախկինի պես խիստ դոլարացված է, և պետական պարտքի զգալի մասը արտարժույթով է արտահայտված ՝ կազմելով 75 տոկոս:
Բացի այդ, Հայաստանը բախվում է աղքատության բարձր և կայուն մակարդակի, որը կազմում է բնակչության մոտ 30%-ը, իսկ գործազրկության մակարդակը կազմում է 17%: Այս գործոնները ընդգծում են այս տնտեսական մարտահրավերներին դիմակայելու համար համատեղ ջանքերի անհրաժեշտությունը՝ Հայաստանի համար կայուն աճ և զարգացում ապահովելու համար:
Ստորև ամփոփել ենք Հայաստանի տնտեսության և գործարար շուկայի հիմնական դրական կողմերից մի քանիսը:
- Հայաստանի աշխարհագրական դիրքը և հարկային համակարգը երկիրը վերածել են հետաքրքիր շուկայի, որտեղ օտարերկրյա ներդրողները կարող են շահավետ պայմաններ գտնել: Իսկապես, Հայաստանի կառավարությունը ողջունում է օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները և ձգտում է իրականացնել տնտեսական և հարկաբյուջետային բարեփոխումներ, որոնք աջակցում են տեղական և արտասահմանյան գործարար ակտիվությանը և բարելավում են ներդրումային միջավայրը:
- Երկիրը հպարտանում է հզոր մարդկային կապիտալով, կրթվածության բարձր մակարդակով, որը երկրիը դարձնում է գրավիչ տեխնոլոգիական շուկա ՝ մրցունակ աշխատուժով։
- Հայաստանը Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) անդամ է՝ Մոսկվայի գլխավորած տնտեսական կազմակերպության, որը նպատակ ունի խթանելու առևտուրն ու բիզնեսը և հնրավարություն է տալիս կովկասյան հանրապետությանը մուտք գործել ավելի քան 182 միլիոն սպառողների շուկա։ Հայաստանը նաև երկկողմ համաձայնագրեր է ստորագրել ներդրումների փոխադարձ խրախուսման և պաշտպանության վերաբերյալ 43 երկրների հետ, ազատ առևտրի պայմանագրեր ունի Վրաստանի և ԱՊՀ երկրների մեծ մասի հետ։ Ուկրաինական հակամարտությունից հետո մեծ թվով ՌԴ քաղաքացիներ ներգաղթեցին Հայաստան, ինչը հանգեցրեց Հայաստանում տնտեսական աճի։
- Երևանի և Բրյուսելի միջև հարաբերությունները հիմնված են ՀՀ-ԵՄ Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագրի վրա: Հայաստանում ԵՄ շահերը, որոնք պայմանավորված են նրա ռազմավարական դիրքով և եվրոպական մի քանի երկրների հետ սոցիալ-մշակութային և պատմական կապերով, հաստատում են կովկասյան հանրապետության ներուժը ՝ դառնալու Եվրասիական “կամուրջ”, որը կարող է կապել Եվրոպան և Ասիան: Եվրոպական միությունը Հայաստանի մեծությամբ երկրորդ առևտրային գործընկերն է։
- Ներդրողը կարող է օգուտ քաղել Երևանի կողմից չորս ազատ տնտեսական գոտիների ստեղծումից:
- 2012 թվականին ստեղծված” Ալյանս ” ազատ տնտեսական գոտին գործում է երկու ռազմավարական կետերում ՝ “Մարս” – ում և Երևանի համակարգչային գիտահետազոտական ինստիտուտում: Այս գոտին նվիրված է առաջատար տեխնոլոգիաների արտադրությանը և արտահանմանը, որոնք ընդգրկում են Էլեկտրոնիկա, ճարտարագիտություն, դեղագործություն, կենսատեխնոլոգիա, տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ, այլընտրանքային էներգիա, արդյունաբերական դիզայն և hեռահաղորդակցություն:
- “Մերիդիան” ազատ տնտեսական գոտին, որը հիմնադրվել է 2014 թվականին Երևանի սրտում, մասնագիտացած է ոսկերչական իրերի, ադամանդագործության և ժամագործության ոլորտում: Այն ծառայում է որպես բարձր արդյունավետ հարթակ այս ոլորտներում բիզնեսի համար, հատկապես ոչ ռեզիդենտների համար, լինեն դրանք ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձինք: Բացի այդ, ԱՏԳ-ն անվիճելի առավելություն է առաջարկում հումքի անմաքս ներմուծման, ինչպես նաև “արտադրված է Հայաստանում” հավաստագրով Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) երկրներ ապրանքների ներմուծման տեսքով:
- Մեղրիի ազատ տնտեսական գոտին, որը ստեղծվել է 2017 թվականին, Ռազմավարական առումով գտնվում է Իրանի հետ սահմանին ՝ Մեղրիի տարածաշրջանում: Երևանն այս ոլորտը հարմարեցրել է ինչպես ոչ ռեզիդենտ, այնպես էլ գյուղատնտեսությամբ, առևտրով, տրանսպորտով, վերամշակմամբ և զբոսաշրջությամբ զբաղվող ռեզիդենտ ընկերությունների ներգրավման համար: Ունենալով Հայաստանի ազատ տնտեսական գոտիների ոլորտային ամենալայն ընդգրկումը ՝ Մեղրին ծառայում է որպես առանցքային առևտրային կամուրջ, որը կապում է Հայաստանը Իրանի, ԵՄ երկրների և Եվրասիական տնտեսական միության հետ:
- Կոտայքի մարզում Երևանից 50 կմ հեռավորության վրա գտնվող Հրազդանի ECOS ազատ տնտեսական գոտին կենտրոնացած է բարձր տեխնոլոգիաների նորարարության և զարգացման վրա ՝ անհրաժեշտ ենթակառուցվածքներով աջակցելու ՏՀՏ ընկերություններին, այդ թվում ՝ բլոկչեյն տեխնոլոգիայով զբաղվողներին: Այս գոտին մարմնավորում է Հայաստանի նվիրվածությունը տեխնոլոգիական առաջընթացին և նորարարություններին համաշխարհային բիզնես լանդշաֆտում ։
Եզրակացություն
Հայաստանը հետաքրքիր հնարավորություն է այն ընկերությունների և ներդրողների համար, որոնք ձգտում են զգալի ներուժ ունեցող շուկա դուրս գալ այնպիսի ռազմավարական տարածաշրջանում, ինչպիսին Կովկասն է:
Հայաստանի պետական հետաքրքրությունների ֆոնդը (ANIF) կարևոր գործընկեր է դառնում կովկասյան այս հանրապետությամբ հետաքրքրվողների համար ՝ հաշվի առնելով պետական ձեռնարկությունների համախմբման, արտահանման աճի խթանման և լայնածավալ ծրագրերի համաֆինանսավորմանը նպաստելու նրա մանդատը:
Չնայած տարածաշրջանում պահպանվող աշխարհաքաղաքական լարվածությանը, Հայաստանի ուժեղ կողմերն ակնհայտ են ։ Երկրի զգալի հանքային ռեսուրսները, բավարար արժութային պահուստները, ինչպես նաև Եվրասիական տնտեսական միությանը (ԵԱՏՄ) անդամակցությունը և Եվրոպական միության (ԵՄ) հետ գործընկերությունը նպաստում են կայուն տնտեսական հիմքին:
Այս համատեքստում էմիրաթական ընկերությունների աճող ներգրավվածությունը Հայաստանում ինտրիգային իրադարձություն է։ Ի տարբերություն Կենտրոնական Ասիայի, որտեղ իսլամը նշանակալի դեր է խաղացել փոխգործակցության մեջ, Աբու Դաբիի մասնակցությունը Հայաստանում բխում է այլ համատեքստից:
Էմիրությունների ներդրումները և ԱՆԻՖ-ի հետ համագործակցությունը օգնում են ուշադրություն հրավիրել Հայաստանում առկա ներուժի և ներդրումային հեռանկարների վրա: Հայաստանի ռազմավարական աշխարհագրական դիրքը գիտակցող եվրոպական ընկերությունների համար խելամիտ կլինի մանրակրկիտ դիտարկել և գնահատել այդ հնարավորությունները:
Թեև հարևան Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ լարվածության հետ կապված մտավախությունները կարող են խոչընդոտել պոտենցիալ ներդրողներին, սակայն Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած վերջին իրադարձությունները մեծ ուշադրություն և հետաքրքրություն են առաջացրել Հայաստանի նկատմամբ եվրոպական երկրների, հատկապես Ֆրանսիայի կողմից:
Այս դինամիկան ընդգծում է Հայաստանի ռազմավարական նշանակության և հնարավոր օգուտների փոփոխվող ընկալումը նրանց համար, ովքեր պատրաստ են կողմնորոշվել զարգացող տարածաշրջանում: